Uitdrukkingen in de gezondheid
Door Merel Klok
Het is algemeen bekend dat de Nederlandse taal vol zit met gezegdes, uitdrukkingen en spreekwoorden. Een groot aantal van deze uitdrukkingen zitten ook nog eens vol met lichaamsdelen en gezondheidsadviezen. Heb je je altijd al afgevraagd waar die uitdrukkingen nou vandaan komen? Waarom we gal spuwen of krokodillen tranen huilen, je leest het hier!
Peentjes zweten
Voor de bachelor studenten zit de tentamenweek er weer op, en in die week zijn de nodige peentjes gezweet. Peentjes zweten betekent ‘erg zweten’, of ik vaktermen hyperhidrose. Deze uitdrukking heeft verder niks met wortelen te maken, maar de herkomst ligt bij het woord pint. Een pint is een inhoudsmaat van ongeveer een halve liter, velen van jullie zullen hem kennen als glas bier. Van iemand die peentjes zweet zou je dus kunnen zeggen dat die liters zweet verliest.
Krokodillen tranen huilen
Naast uitdrukking is het fenomeen krokodillentranen ook een neurologisch symptoom bij mensen die een aangezichtsverlamming hebben gehad. Patiënten die dit hebben kunnen de tranen niet stoppen. Maar waarom krokodillentranen en niet die van een giraffe of olifant? Er zijn verschillende verhalen uit de 3e en 4e eeuw na Christus, waarin huilende krokodillen de hoofdrol spelen. Een van die verhalen beschrijft de etiquette regels van de krokodil, bij het nuttigen van een mens. Het hoofd van de mens werd voor het laatst bewaard, voordat ze hieraan begonnen gingen de krokodillen eerst huilen om het hoofd nat te maken, zodat het makkelijker was om op te eten. Mede door dit verhaal worden krokodillen als gemene dieren gezien, de tranen lijken meelevend en gewetensvol, maar intussen huilen ze alleen uit eigenbelang.
Iets aan de kaak stellen
Er wordt gedacht dat de uitdrukking ‘iets aan de kaak stellen’ komt van een oude strafmethode waarbij iemand ‘op de kaak gesteld’ werd. De kaak was een verhoging die op een centrale plaats in het dorp werd geplaatst. Wanneer iemand op de kaak stond werd hij door de menigte belachelijk gemaakt en bekogeld. Deze uitdrukking heeft dus niks met de maxilla en mandibula te maken, maar heeft een hele andere oorsprong.
Gal spuwen
Het geelgroenige goedje uit de lever is populair in het Nederlandse spreekwoordenboek. Zo kan men zich groen en geel ergeren, zwartgallig zijn of zich laten overlopen door gal. De meeste uitdrukkingen die over gal of de lever gaan, hebben te maken met woede. Wanneer je gal spuwt, laat je duidelijk merken dat je iets afkeurt. In de Oosterse geneeswijzen worden vaker organen gekoppeld aan emoties. Zo worden de longen in verband gebracht met verdriet en de maag en milt met bezorgdheid. Wanneer iets ’zwaar op de maag ligt’, zit iemand met een moeilijk probleem, en is dan dus ook bezorgd.
Een rib uit mijn lijf
Als student voelen velen uitgaven als een rib uit je lijf, festivalkaartjes, vakanties, nieuwe schoenen.. Deze uitdrukking is afkomstig uit het bekende scheppingsverhaal uit de Bijbel. In dit verhaal neemt God een rib uit het lijf van Adam, en schept hieruit Eva. Vroeger werd deze uitspraak gebruikt wanneer er iets onaangekondigd of iets onaangenaams plaats ging vinden. Tegenwoordig wordt het alleen nog gebruikt bij het uitgeven van grote bedragen.
Het op je heupen krijgen
Wanneer iemand het zwaar op zijn/haar heupen krijgt, betekend dat of iets positiefs of iets negatiefs. De negatieve betekenis van deze uitdrukking heeft een geneeskundige achtergrond. Mensen met de aandoening ischias of heupjicht hebben het letterlijk ‘op hun heupen’. De zenuwpijn kan zo hevig worden dat ze niet meer in staat zijn goed te lopen en beïnvloed het hun stemming. Wanneer iemand heel erg chagrijnig is, wordt dan gezegd dat iemand het op zijn heupen heeft.
Gezondheid
Iemand gezondheid wensen na het niezen doen we allemaal. Vroeger geloofde men dat tijdens het niezen je ziel je lichaam eventjes verlaat. Met het zeggen van ‘gezondheid’ zorg je ervoor dat je jezelf en de persoon die niest beschermd tegen de uittredende demon. Er werd niet alleen gedacht dat je jezelf moest beschermen tegen de demonen, maar ook tegen de ziektekiemen die uittreden tijdens het niezen. Niet alleen in Nederland kennen wij dit, zo wordt er in Engeland de woorden ‘God bless you’ gesproken en de Spanjaarden zeggen ‘gracias’.
